Wstecz
Orzecznictwo 14.05.2024

Konsekwencje abuzywności postanowień umownych w aspekcie możliwości utrzymania umowy. Kilka uwag na kanwie postanowienia Sądu nawyższego w sprawie I CSK 681/23.

Konsekwencje abuzywności postanowień umownych w aspekcie możliwości utrzymania umowy. Kilka uwag na kanwie postanowienia Sądu nawyższego w sprawie I CSK 681/23.

W dniu 21 marca 2024 r., Sąd Najwyższy wydał postanowienie w sprawie w sprawie pod sygn. akt I CSK 681/23 (publ. w SIP Lex pod nr 3702077),w którym wyjaśnił kwestie konsekwencji abuzywności postanowień umownych w aspekcie możliwości utrzymania umowy.

W tym orzeczeniu, Sad Najwyższy, stwierdził, że:

O konsekwencjach abuzywności postanowień umownych w aspekcie możliwości utrzymania umowy - po wyeliminowaniu postanowień uznanych za nieuczciwe - decyduje bowiem nie tyle to, że wynikające z umowy zobowiązania mogą być (powinny być) in concreto wykonywane, lecz to, czy w obiektywnym ujęciu umowa mogła wiązać strony z uwzględnieniem jej treści po usunięciu postanowień nieuczciwych; rozstrzygające znaczenie ma zatem treść postanowień umowy, nie zaś to, czy świadczenia wynikające z umowy zostały in casu spełnione. Jeżeli w związku z abuzywnością postanowienia umownego okaże się, że umowa taka nie mogła ab initio wiązać stron, a wynikające z niej świadczenia zostały spełnione, zastosowanie ma art. 410 k.c. (postanowienie SN w sprawie I CSK 681/23 z dn. 21.03.2024 r.).

 

Zatem, Sąd Najwyższy w treści pomawianego orzeczenia przesądził, że jeżeli zawarta umowa jest obarczona licznymi wadami prawnymi, w tym postanowieniami niedozwolonymi (klauzulami abuzywnymi), to o jej ważności przesądza to, czy faktycznie została ona wykona, lecz czy pomimo uznania niektórych postanowień umownych za nieważne umowa może nadal zostać obiektywnie uznana za ważną w pozostałej części. Innymi słowy, czy pozostałe postanowienia kontraktowe (postanowienia umowne ważne w sensie prawnym i formalnym) pozwalają na uznanie, że umowa zawiera wszystkie podstawowe elementy przesądzające o skuteczności jej zawarcia. W przeciwnym wypadku, umowa taka nie nadaje się do jej utrzymania w obrocie prawnym. Oczywiście taki stan rzeczy ma miejsce wyłącznie w przypadku braku zastrzeżenia przez strony klauzuli salwatoryjnej. Tym niemniej,  podkreślić należy, że w sytuacji uznania umowy za nieważną - co skutkuje, że jest ona wówczas traktowa jako nigdy nie zawarta, co do zasady stronie, która swoje świadczenie umowne spełniła, zgodnie z art. 410 k.c. [świadczenie nienależne], przysługuje prawo żądania zwrotu takiego świadczenia.  Jakkolwiek, wątpliwości co do obowiązku spełnienia świadczenia nie mogą być utożsamione z wymaganą przez art. 411 pkt 1 k.c. pozytywną wiedzą dłużnika o braku powinności spełnienia świadczenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie pod sygn. akt III CKN 236/97, publ. w OSNC z 1998 r., Nr 6, poz. 101). Ponadto, zgodnie z art. 411 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego, jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu, jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Omawiany wyrok Sądu Najwyższego ma istotne znaczenie dla obrotu prawnego i prawa umów w Polsce, ponieważ przesądza nie tylko o zasadności zawierania w treści umów klauzuli salwatoryjnej (utrzymującej), ale również o zasadności sprawdzania umów i poddawania ich procesowi compliance w profesjonalnym obrocie prawnym -(analizie postanowień umownych pod katem ich zgodności z prawem i innymi zasadami, w tym zasadami etyki biznesowej). 

Jakie skutki wywołuje klauzula salwatoryjna zastrzeżona przez strony umowy na wypadek nieważności umowy?

Kwestia skutków wprowadzenia do umowy postanowień nieważnych została rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy między innymi w treści postanowienia z dnia 30 kwietnia 2021 r. w sprawie pod sygn. akt IV CSK 564/.20 (publ. w SIP Lex pod nr 3252551), uznając, że jeżeli strony w treści zawartej umowy zawarły klauzulę salwatoryjną (utrzymującą), to przyjąć należy, że nieważność lub bezskuteczność jednego lub więcej postanowień umowy nie wpływa na ważność lub skuteczność pozostałych postanowień porozumienia. W takiej sytuacji w miejsce postanowienia nieważnego lub bezskutecznego będzie miało zastosowanie postanowienie, które najbardziej zbliżone jest do celu założonego przez strony.
W tym kontekście istotna pozostaje ocena zamiaru stron odnośnie do przesłanek ich decyzji samego dokonania czynności prawnej w kontekście unormowania wynikającego z art. 58 § 3 in fine k.c. odnosi się do okoliczności istniejących na etapie poprzedzającym moment dokonania czynności prawnej. Dopiero w konsekwencji pozytywnego przesądzenia o tym, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność prawna (obejmująca swym zakresem także klauzulę salwatoryjną) zostałaby dokonana, możliwe staje się zadośćuczynienie woli stron wynikającej z treści klauzuli salwatoryjnej, a mianowicie, wiążące ukształtowanie treści nowych postanowień, które zastąpią prawnie nieskuteczne lub zawierające braki postanowienia składające się na treść czynności prawnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 r. w sprawie pod sygn. akt V CSK 81/05, publ. w SIP Lex pod nr 191237).

Niemniej zaznaczyć należy, że zastrzeżenie przez strony w treści umowy klauzuli salwatoryjnej nie wyłącza stosowania normy art. 58 § 3 in fine k.c. - Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Wynika to z faktu, że regulacja kodeksowa nie jest tożsama z postanowieniami umownymi i stanowi ogólną dyrektywę ustania ważności umownej czynności prawnej.

 

Przepis art. 58 § 1 k.c. na równi z czynnościami prawnymi sprzecznymi z ustawą traktuje czynności prawne mające na celu obejście ustawy (dokonane in fraudem legis). Przez czynność dokonaną "in fraudem legis" rozumie się taką czynność, która wprawdzie nie jest objęta zakazem prawnym, ale zostaje przedsięwzięta dla osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo. Z punktu widzenia formalnego umowa taka ma cechy niesprzeciwiające się ustawie, gdyż jej treść nie zawiera elementów wprost zabronionych przez prawo. Natomiast faktycznie (w znaczeniu materialnym) czynność taka służy realizacji celu zabronionego przez ustawę (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 października 2020 r. w sprawie pod sygn. akt V ACa 380/20, publ. w SIP Lex pod nr 3101797).

Sprawdź pozostałe nasze wpisy

Wstecz
Prawo sportowe 09.05.2022
[Prawo sportowe] Umowa sponsoringu w sporcie

[Prawo sportowe] Masowość dzisiejszych widowisk sportowych sprawiła, że sport stał się bardzo intratnym biznesem i rządzi się, a właściwie rządzą nim, prawa rynku. Od blisko dwudziestu lat obserwuje się w świecie bardzo dynamiczny wzrost wydatków na sponsoring w sferze sportu, który dla wielu firm traktowany jest jako istotny instrument działań promocyjnych. | ADVISER Armknecht & Partners kancelaria prawna Gdynia, kancelaria prawa sportowego, kancelaria prawa sportowego, prawo sportowe kancelaria, sports law, sports law poland, prawnik sportowy, umowa sponsoringu, kancelaria sportu, sponsoring w sporcie, sponsoring sportu, prawnik prawo sportowe, https://adviser.law/prawo-sportowe

Czytaj dalej
Prawo sportowe 26.09.2022
[Prawo sportowe] Rozstrzyganie sporów prawnych w sporcie - właściwe organy rozjemcze

Rozstrzyganie sporów prawnych w sporcie co do zasady dokonywane jest w arbitrażu, określanym zmianę arbitrażu sportowego (prawo sportowe). Niemniej, nie jest to zasada pozbawiona wyłączeń. Podkreślić należy, że główne, czy też najpopularniejsze dyscypliny sportowe wykształciły wyspecjalizowane stałe sądy arbitrażowe takie jak: PSP (Piłkarskim Sądem Polubownym przy PZPN), Football Tribunal on FIFA: DRC (Dispute Resolution Chamber), PSC (Players’ Status Chamber), AC (Agents Chamber), STA (Sportowy Trybunał arbitrażowy przy PZKosz), BAT (Basketball Arbitral Tribunal on FIBA). Poza tym w Polsce sprawy są również rozpoznawane przez Trybunałem Arbitrażowym przy PKOL (Polskim Komitecie Olimpijskim), a w ujęciu międzynarodowym CAS/ CAS - Sportowy Sąd Arbitrażowy, zwany także Trybunałem Arbitrażowym do spraw Sportu z siedzibą w Lozannie oraz oddziałami w Nowym Jorku i Sydney. | prawo sportowe, kancelaria prawo sportowe, prawo sportowe kancelaria, prawnik sportowy, kancelaria prawa sportowego, kancelaria prawa sportu https://adviser.law/prawo-sportowe agent, players agent, mach agent, fifa, piłkarski sąd polubowny kancelaria, psp pzpn prawnik, pzpn prawnik, kancelaria pzpn, kancelaria pzkosz, kancelaria sta, kancelaria psp, kancelaria fifa, prawnik fifa, prawo piłkarskie, prawo piłkarskie kancelaria, skarga pzpn kancelaria, prawo sportowe, prawo sportowe kancelaria, prawo sportowe prawnik, prawo w spocie, lex sportiva, kancelaria prawa sportowego, sports law, skorzystaj z usług dobrego prawnika w prawo sportowe, prawo i sport, prawo w sporcie, kancelaria prawo sportowe, prawnik prawo sportowe, kontrakt trenerski prawnik, kontrakt trenerski kancelaria, kontrakt zawodniczy prawnik, kontrakt zawodniczy prawnik, transfer prawo kancelaria, prawo pzpn kancelaria, pzpn kancelaria, windykacja sportowa, windykacja w sporcie, znajdź konkretną kancelarię prawa sportowego w Polsce i zaufaj profesjonalistom zleć nam sprawę i nie martw się co będzie dalej, dla piłkarzy i siatkarzy oraz zawodników mma prawnik prawa sportowego.

Czytaj dalej