[Prawo spółek handlowych] Zmiany funkcjonowania rad nadzorczych i grupa spółek - Nowelizacja przepisów Kodeksu spółek handlowych (prawo holdingowe)

Już z dniem 13 października 2022 r. wejdzie w życie zmiana Kodeksu spółek handlowych, wprowadzona ustawą z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r., poz. 807), określana jako:

• prawo holdingowe,
• prawo grup spółek
• prawo koncernowym.
   

Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych – prawo holdingowe, obejmuje przede wszystkim regulację szczególnego stosunku zależności pomiędzy spółką dominującą a spółką zależną czy spółkami zależnymi, w praktyce obrotu określanymi jako "spółki córki". Niemniej wprowadzana nowelizacja, stanowi w intencji ustawodawcy rozwiązanie kompleksowe, a zmiany obejmują takie obszaru regulacji Kodeksu spółek handlowych (dalej: "k.s.h.") jak:

• wprowadzenie definicji grupy spółek oraz wiążącego polecenia,
• określenie sposobu powstania holdingów,
• ustalenie odpowiedzialności za wykonanie polecenia wiążącego względem spółki zależnej, jej wspólników oraz wierzycieli,
• zmianę zasad funkcjonowania rady nadzorczej lub rad nadzorczych.
   

W tym wpisie, przedstawiamy kwestie związane ze zmianami przepisów regulujących funkcjonowanie rad nadzorczych. Z treści wpisu przygotowanego przez prawników kancelarii prawnej ADVISER Armknecht & Partners attorneys-at-la w Gdyni z zakresu prawa spółek handlowych, dowiesz się jakie zmiany w przepisach Kodeksu spółek handlowych zostaną wprowadzone, a które obejmują:

• nowe uprawnienia i obowiązki rad nadzorczych spółek działających w ramach grupy spółek (art. 21[1] – 21 [16] k.s.h.),
• zmianę regulacji funkcjonowania rad nadzorczych w indywidualnych spółkach kapitałowych (art. 214[1], 219-219[2], 221[1] i 222 k.s.h.),
• zmianę regulacji funkcjonowania rady nadzorczej w spółki akcyjnej (art. 380[1], 382, 382[1], 384 [1], 387[1], 388-390[1] k.s.h.).

W związku ze zmianą przepisów k.s.h., wprowadzającą definicję grupy spółek, w tym  systematyzującą pozycję spółek na spółkę dominującą oraz spółkę, czy spółki zależne , a także definicję interesu grupy spółek zmianie uległa ustrojowa pozycja rady nadzorczej w grupie spółek, która uregulowana została w przepisach art. 21[1] - 21[16] k.s.h.

Zmiany funkcjonowania rady nadzorczej spółki dominującej w grupie spółek (holdingu), obejmują takie obszary:

• stały nadzór rady nadzorczej nad spółkami zależnymi w zakresie realizacji interesu grupy spółek,
• stosowanie przez członków rady nadzorczej przy działaniu lub zaniechaniu w określonym interesie grupy spółek, tzw. klauzuli Business Judgement Rule,
• wyłączenie odpowiedzialności członka zarządu, rady nadzorczej lub likwidatora spółki zależnej za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia.

Rada nadzorcza spółki dominujące poza sprawowaniem stałego nadzoru nad funkcjonowaniem same spółki dominującej, sprawuje również de facto stały nadzór nad funkcjonowaniem całej grupy spółek, w tym spółki lub spółek zależnych, poprzez sprawowanie stałego nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek.

Nadzór nardy nadzorczej spółki dominującej nad realizacją interesu grupy spółek może zostać ograniczony wyłącznie w treści umowy albo statutu spółki dominującej lub w treści umowy albo statutu spółki zależnej. W tym zakresie kompetencją rady nadzorczej spółki dominującej jest możliwość żądania od zarządu spółki zależnej, która uczestniczy w grupie spółek udostępnienia ksiąg i dokumentów oraz udzielenia informacji w celu sprawowania nadzoru (art. 21[7] § 2 k.s.h.).

Należy przy tym pamiętać, iż w przypadku, gdy w spółce dominującej nie została powołana rada nadzorcza, kompetencje nadzorcze przysługują zarządowi spółki dominującej (art. 21[7] § 4 k.s.h.), a nadto członkowie organów spółki dominującej nie mogą ujawnić tajemnic spółki zależnej także po wygaśnięciu mandatu (art. 21[7] § 3 k.s.h.).

Niemniej, podkreślenia wymaga fakt, że stały nadzór sprawowany przez radę spółki dominującej nie zastępuje, ani nie wyklucza nadzoru sprawowanego przez rady nadzorczej spółki zależnej, czy poszczególnych spółek zależnych. 

Przepisy Kodeksu spółek handlowych po nowelizacji, nie definiują wprost pojęcia "interesu grupy spółek", określając jedynie jako dyrektywę interpretacyjną, iż jest to  wspólny interes grupy spółek kapitałowych, co do którego spółki przyjmują one wspólną strategię, która ma na celu zapewnić jego realizację. Zatem interes grupy spółek może zostać przez spółki uczestniczące w grupie spółek (holdingu), określony i sprecyzowany w regulacjach corporate governance, w szczególności w treści wiążącego polecenia spółki dominującej kierowanego do spółki albo spółek zależnych.

Niemniej wskazać należy, że interes grupy spółek, będzie miał niewątpliwie charakter celu wspólnego dla interesów wszystkich spółek uczestniczących w grupie, z uwzględnieniem celu, dla którego konkretna grupa spółek została w ogóle utworzona.

Klauzula Business Judgement Rule (BJR), czyli zasada biznesowej oceny sytuacji, to sposób oceny biznesowych działań członków organów (zarządów oraz rad nadzorczych), oparty określenie prawidłowości podejmowanych działań z chwili podejmowania decyzji i okoliczności jakie jej towarzyszyły, w tym wiedzy na dzień podejmowania decyzji, a nie oceny post factum.

Business Judgement Rule, wprowadza szczególną ochronę członków organów spółek działających w grupie spółek (art. 21[1] §4 k.s.h.), poprzez ocenę podejmowanych te organy decyzji przez pryzmat: 

• zgodności z regulacjami (compliance),
• dochowania podwyższonego miernika należytej staranności wynikającego z zawodowego charakteru ich działalności,
• dochowania obowiązku lojalności.

W istocie, odpowiedzialność członków organów spółek działających w grupie spółek przy ocenie podejmowanych decyzji w oparciu o BJR ulega miarkowaniu, czy w ręcz wyłączeniu. 

W odniesieniu do powyższego sposobu oceny decyzji podejmowanych przez członków organów spółek działających w grupie spółek, wskazać należy rada nadzorcza dysponuje takimi narzędziami jak chociażby ustanowienie stałego lub doraźnego komitetu rady nadzorczej - komitet rady nadzorczej (art. 219[1] k.s.h., 390[1] k.s.h.), czy doradcy rady nadzorczej (doradca rady nadzorczej), który może zostać wybrany w drodze uchwały rady nadzorczej, o ile umowa spółki tak stanowi, w celu zbadania określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę (doradca rady nadzorczej), czy też w celu przygotowania określonych analiz oraz opinii (art. 219[2] k.s.h., 382[1] k.s.h.).

Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia organu spółki dominującej, w tym odpowiedzialności:

• w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki, chyba że nie ponosi winy (art. 293 k.s.h.),
• w przypadku prostej spółki akcyjnej (P.S.A.) za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków, w tym z niedołożenia należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru jego działalności lub niedochowania lojalności wobec spółki, chyba że nie ponosi winy (art. 300[125] k.s.h.),
• w przypadku spółki akcyjnej (S.A.) za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki, chyba że nie ponosi winy.

Takie same zasady odpowiedzialności i ekskulpacji od odpowiedzialność deliktowej członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatora spółki dominującej, będą miały zastosowanie do sytuacji, w których działali oni w interesie grupy spółek (art. 21[5] §2 k.s.h.).

Natomiast kwestie związane z odmową wykonania wiążącego polecenia przez spółkę zależną zostały uregulowane w treści art. 21[4] k.s.h.

Nowelizacja przepisów Kodeksu spółek handlowych, wprowadza również zmiany regulacji funkcjonowania rad nadzorczych w indywidualnych spółkach kapitałowych, które w szczególności obejmują:

• sporządzanie oraz składanie przez radę nadzorczą spółki z o.o. zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników oceny sprawozdania finansowego i sprawozdania z działalności spółki oraz pisemnego sprawozdania z działalności samej rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy (art. 219 k.s.h.),
• rozszerzenie uprawnienia do zadania przedstawienia radzie nadzorczej wyjaśnień, sprawozdań, dokumentów i informacji o osoby osób zatrudnionych w spółce na podstawie umowy o pracę lub wykonujących na rzecz spółki w sposób regularny określone czynności na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia albo innej umowy o podobnym charakterze (art. 219 , art. 300[71], art. 382 § k.s.h.),
• dookreślenie szczególnych kompetencji przewodniczącego rady nadzorczej (art. 221[1] , art. 389 k.s.h.),
• ustalenie obowiązku lojalności członków rady nadzorczej wobec spółki oraz obowiązku zachowania poufności członków organów spółki już wygaśnięciu mandatu (art. 214[1], art.387[1] k.s.h.).

Nowelizacja przepisów Kodeksu spółek handlowych, w zakresie w jakim reguluje funkcjonowanie rady nadzorczej we wszystkich spółkach kapitałowych, wprowadza również zmiany w funkcjonowaniu rad nadzorczych w spółce akcyjnej (S.A.), które w szczególności obejmują:

• obowiązek zarządu spółki do udzielenia radzie nadzorczej bez dodatkowego wezwania, informacji o uchwałach zarządu oraz ich przedmiocie (treści), sytuacji spółki, w tym w zakresie majątku spółki akcyjnej, a także istotnych okolicznościach z zakresu prowadzenia spraw spółki akcyjnej, w szczególności w obszarze operacyjnym, inwestycyjnym i kadrowym, postępach w realizacji wyznaczonych kierunków rozwoju działalności spółki akcyjnej, przy czym zarząd powinien wskazać na odstępstwa od wcześniej wyznaczonych kierunków, podając zarazem uzasadnienie odstępstw, a także transakcjach oraz innych zdarzeniach lub okolicznościach, które istotnie wpływają lub mogą wpływać na sytuację majątkową spółki, w tym na jej rentowność lub płynność finansową (art. 380[1]] k.s.h.),
• ustalenie minimalnej treści sprawozdania rady nadzorczej z działalności spółki akcyjnej (art. 382 k.s.h.),
• wyboru doradcy rady nadzorczej (doradca rady nadzorczej) w celu zbadania określonej sprawy dotyczącej działalności spółki lub jej majątku przez wybranego doradcę (doradca rady nadzorczej), czy też w celu przygotowania określonych analiz oraz opinii (art. 382[1] k.s.h.), którego wyniki pracy, rada nadzorcza spółki akcyjnej może udostępnić akcjonariuszom spółki, chyba że mogłoby to wyrządzić szkodę spółce akcyjnej, spółce powiązanej w rozumieniu art. 4 §1 pkt 5) k.s.h.) albo spółce lub spółdzielni zależnej, w szczególności przez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych przedsiębiorstwa.